Arif Coşkun ile Röportaj

Ali ARICI

Coşkunlar Havai Fişek Fabrikası ortaklarından olan ve Havai Fişek Üreticileri, Satıcıları ve Atıcıları Derneği (HÜSAD) Başkanı Arif Coşkun ile yapacağımız röportaj için, Sayın Ali Arıcı ile birlikte Coşkunlar Havai Fişek Fabrikasının yolunu tutuyoruz. Fabrika nizamiyesine varınca, bizi güleç yüzlü bir bayan güvenlik görevlisi karşılıyor. 

Kibarca üzerimizde bulunan sigara, çakmak, kibrit, fotoğraf makinesi ve Cep telefonlarını nizamiyeye bırakmamızı rica ediyor. Röportaj için geldiğimizi söyleyince fotoğraf makinesi ile kayıt cihazımızın fabrikaya girişine izin veriyor. 

Ancak Ali Arıcı asık bir suratla (Sanki canını bırakıyormuşçasına üzüntülü bir şekilde) sigarasını ve çakmağını nizamiyeye bırakıyor. Nizamiyede bulunan diğer güvenlik görevlisi yolu göstermek için bize katılıyor. Birlikte fabrikanın içine doğru hareket ediyoruz. 

Fabrika diyorum ama Coşkunlar Havai Fişek Fabrikası o bildik (Kocaman ve çok yüksek uçak hangarlarını andıran) fabrika binalarına hiç benzemiyor. Yaklaşık 250 dönümlük bir araziye belli aralıklarla yerleştirilmiş (Çiftlik evlerine benzeyen) bir sürü küçük binanın yanından geçiyoruz. Bunların her biri işçilerin çalıştığı atölyelermiş. Hepsi ayrı bir işlevi gerçekleştirmek için yapılmış. Bu şekilde yapılmasının sebebi ise herhangi bir patlama anında meydana gelebilecek ölümleri mümkün olan en asgari düzeye indirmekmiş. İşçiler sayısı onları aşan bu atölyelerde üçer beşer kişilik gruplar halinde çalışıyorlarmış.

Bize yardımcı olan güvenlik görevlisi ile birlikte fabrikanın idari binasına ulaşıyoruz. İdari binada diğer birimlere benziyor. Arif beyin odasına gelince kapıdaki sekreter bizi içeriye buyur ediyor. Odaya giriyoruz arif bizi karşılıyor ve hemen bir şeyler ikram etmek istiyor. Soğuk bir su ve ardından gelen sıcak bir çay ile başlıyoruz çok sıcak geçen söyleşimize.

-Bize önce kısaca firmanızın tarihçesinden bahseder misiniz?

Coşkunlar Havai Fişek, Hüseyin Coşkun tarafından 1966 yılında Adapazarı’nın Erenler Beldesinde küçük bir dükkânda tabanca mantarı üretmek üzere kurulmuştur. 1971 yılında E 5 kara yolu üzerinde kurmuş olduğumuz fabrikaya taşınmış ve 1977 yılına kadar sadece mantar üretmiştir. Bu yıldan itibaren 30 ayrı çeşit piroteknik (Patlayıcı ve parlayıcı teknikleri olarak açıklanabilecek kimya mühendisliği alt dalı) oyuncak üreterek ürün portföy’ünü geliştirmiştir.

Havai Fişek üretimine ise ilk defa 1989 yılında çıtalı havai fişekler üreterek başlamıştır. Aynı yıl 21 Haziran Adapazarı' nın kurtuluş gününde çıtalı roketlerle Havai Fişek gösterisi yaparak dikkatleri üzerine çekmiş ve bu referansla 9 Eylül İzmir’in kurtuluş gününde İzmir Olimpiyat Standında ve 29 Ekimde Cumhuriyet Bayramı etkinliklerinde İstanbul Taksim Meydanında Havai Fişek gösterileri düzenleyerek gösteri organizasyonlarına başlamıştır.

Ülkemizde 1991 yılından beri havai fişek üreten tek firma olmanın haklı gururunu yaşıyoruz. Firmamız 1995 yılından itibaren Geyve’de 255 dönüm arazi üzerine kurulu, 20 dönümlük kapalı üretim alanında, kendi kurmuş olduğu modern tesislerinde 450 işçi çalıştırma kapasitesi ve Venüs markası adı altında ürettiği 200 den fazla ürün çeşidiyle faaliyetine devam etmektedir.

-Havai fişeğin ana vatını neresidir?

Havai fişeğin anavatanı bilinenin aksine Çin değil Doğu Türkistan’dır. 2000 yıl önce Türkler tarafından keşfedilen havai fişek Çinli gezginler tarafından fark edilerek Çin’e getirilmiş ve burada geliştirilmiştir. Bu gün Çin’de sadece havai fişek sanayisinde çalışan insanların yaşadığı 4 milyon nüfuslu koca bir şehir bulunmaktadır. Havai fişek sanayisinin 2008 yılında Çin'in ekonomisine katkısı yaklaşık 1 milyar dolardır.

-Havai fişeğin içeriği hangi maddelerden oluşmaktadır? 

Havai fişeğin içeriğinde onu havaya iten ve formülü 2000 yıldır hiç değişmeyen barut maddesi ile değişik renklerin oluşmasını sağlayan çeşitli kimyasal maddeler vardır. Bu içerikte barutun yeri aslında çok önemsizdir. Potasyum nitrat, kömür ve kükürtten oluşan barut sadece havai fişeği ateşlemek için kullanılır. Asıl olan diğer kimyasal maddelerdir. Bu kimyasal maddeler çok çeşitlilik arz ederler. Saysak yüz kalemin üzerindedir bu maddeler. Bunlara örnek olarak kırmızı rengi veren kalsiyum karbonatı, yeşil rengi veren baryum nitratı, mavi rengi veren bakır oksidi ve beyaz rengi veren potasyum nitratı gösterebiliriz. Değişik kimyasal maddeler değişik renkleri veriyor. Bence bütün bunlar tesadüfi olamaz. Allahın varlığına kanıt aranıyorsa en büyük delil olarak bunları gösterebiliriz. 

-Türkiye’de havai fişek sektöründe kaç üretici firma faaliyet gösteriyor?

Havai fişeği Türklerin bulmasına rağmen bu gün yalnızca Türkiye’de değil koskocaman Türk dünyasında havai fişek üreten tek firma maalesef biziz. Zaten şu anda bana göre bizim en büyük misyonumuz bu sektörde Ülkemizi ve bütün Türk dünyasını başarılı bir şekilde temsil etmektir. Aleyhimize gelişen tüm şartlara ve Çin gibi bir dünya devi ile rekabet etmemize rağmen pes etmeyeceğiz ve inşallah başarılı olacağız. İnanıyorum ki bizim başarımız hem ülkemizin hem de Türk dünyasının başarısı olacaktır. 

-Türkiye'de havai fişek sektörünün büyüklüğü nedir?

Bugün bizim dışımızda sektörde yaklaşık olarak on iki tane ithalatçı firma bulunmaktadır. Sektörün ekonomik büyüklüğü tahmini olarak 70-100 milyon dolar civarındadır. Devletimiz önümüzü açarsa bu büyüklük önümüzdeki yıllarda 200-300 milyon dolar seviyelerine çok rahat bir şekilde ulaşabilir.

-Üretici firma olarak bu pazardaki payınız nedir?

Üretimdeki payımız; sektördeki tek yerli üretici biz olduğumuza göre pazarın yüzde yüzüdür. Ama yurt içi satıştaki payımızı soruyorsanız, ithalatçı firmaların satışlarını da göz önüne alırsak bizim payımız yaklaşık olarak yüzde yetmişler seviyesindir diyebiliriz.

-İthalatçı firmalar hangi ülkelerle ile çalışıyorlar?

Sadece Türkiye’de değil tüm dünyada, İthalatçı firmalar yüzde doksan Çin’le çalışıyorlar. Türkiye’ye giren Çin malları çok fazla güvenilir olmadığından yani Çin mallarına karşı ülkemizde olumsuz bir tepki oluştuğundan, bu firmalara sorduğunuzda Avrupa’dan bir ülke ile çalıştıklarını söylüyorlar. Ama bu gün Avrupalılar da Çin’le çalışıyor. Sadece birkaç firma var kendi geliştirdiği, kendine özel birkaç malı üreten. Gerisi hep Çin malı. Avrupalı firmaların büyük çoğunluğu üretimlerini ya Çin'deki fabrikasında yapıyor ya da Çin’deki firmalara kendileri adına fason üretim yaptırıp, kendi markaları ile satışa sunuyorlar.

-Yerli üretim ile ithal mallar arasında kalite farkı var mıdır?

Yerli üretim ile ithal mallar arasında kalite olarak hiçbir fark bulunmuyor. Tek fark var buda bizim malımızın arkasında bulunmamız. İthal mal bozuk çıktığında onu geriye gönderemezsiniz ya çöpe atacaksınız ya da o şekilde satacaksınız. Ama bizim malımız malın patladığı ana kadar garantilidir. Patlamayan tüm mallar geri alma garantisi veriyoruz. Patladı ama hoşnut kalmadınız bu bile garanti kapsamında. Ayrıca ürün portföyümüzde yerli üretim veya ithal olmak üzere tam 480 tane ürün var. Bu gün en büyük en güçlü ithalatçı firmada bile ürün çeşidi 50’yi geçmez. Yani hizmet kalitemizde çok yüksek.

-Yerli üretim ile ithal mallar arasında maliyet farkı var mı?

Üretim maliyetlerimizde maalesef bizim aleyhimize olmak üzere çok büyük bir fark var. Çin’de sektör devletçe korunduğundan hammadde maliyetleri çok düşük. Emek yani işgören maliyeti de bize göre 4-5 kat daha ucuz. Hal böyle olunca da bizim 1,5 dolara ürettiğimiz bir malı onlar 0,7-0,8 dolara satabiliyorlar. Üstelik bizim yukarıda belirttiğimiz maliyete işçilik de dâhil değil.

Yurt içi satış fiyatlarımız ise ithal malların satış fiyatları ile aynı çünkü ithal edilen mallara ülkemizde gümrük vergisi getirilmiş durumda. Buda ithal edilen malların fiyatlarını yurt içinde arttırıyor. Bu uygulama üretici firma olarak bizim lehimize bir sonuç doğurduğundan Türkiye de Çin ile rekabet edebiliyoruz. Ama ihracatta rekabet etme şansımız şu durumda pek yok.

Yurt dışına olan satışlarımızda fiyatlarımız yani ihracat fiyatlarımız Çin’li firmaların fiyatlarına yakın. Bizde yaklaşık olarak onların verdiği fiyatlarla ihracat yapabiliyoruz ama bu satışlar tamamıyla zararına. Bu zararı yurt içindeki satışlarımızla süspanse ediyoruz. Niye böyle bir şeye gerek duyuyorsunuz? Derseniz size şu cevabı verebilirim. Biz bu sektörde ülkemizi temsil eden tek firmayız. Ve yabancıların bu sektörde Türklerde var demesi bizim için çok önemli. Misyonumuzu Coşkunlar Havai Fişek olarak ülkemizi yurt dışında en iyi bir şekilse temsil etmek olarak belirledik. Bu durum artık bizim için milli bir mesele.

-Yerli üretici devletçe korunuyor mu? Devletten bekledikleriniz nelerdir?

İthal mallara getirilen gümrük vergisi nedeniyle yerli üretici devletçe korunuyor diyebiliriz.

Devletten beklentimiz ise mevzuatın biran önce değiştirilerek önümüzün açması.

-Sektörünüz 2008 yılında ortaya çıkan dünya çapında ki krizden etkiledi mi?

Nazar değecek diye çok korkuyorum ama itiraf etmek gerekirse biz krizden şu ana kadar hiç etkilenmedik. Üstelik bu dönemde yani kriz ortamında yaklaşık 70-80 tane de işçi alıp üretimimizi arttırdık. Şu ana kadar sattığımız tüm malların karşılığını da aldık. Geri dönen hiçbir çekimiz olmadı. 2009 yılının şu tarihine kadar da ödenmeyen bir çekimiz yok. Eğer geri dönen çekimiz olursa kriz var diyebiliriz. Biz şu ana kadar krizi hissetmedik. Hatta 2009 yılı da 2008 gibi geçerse, yeni yatırımlar yapmayı bile düşünüyoruz.

-2007 yılı ile kıyaslandığında sektörünüzde 2008 yılında yaşanan daralma ne kadardır? Diye size bir soru hazırlamıştım ama sizin bu sözlerinizden sonra bu soruyu sormam pekte mantıklı olmaz. O zaman soruyu tersine çevirerek sormak istiyorum. 2008 yılında, 2007 ye göre ne kadar büyüdünüz? 

2008 yılı satışlarımız 2007 ye göre yüzde otuz arttı diyebilirim. Üstelik herhangi bir zamda yapmadık. Yani yüzde otuz fazla ürettik.

-Üretimde kullandığınız hammadde, mamul madde ve makinelerin ne kadarını ithal ediyorsunuz?

Maalesef gerek hammadde olsun gerekse de üretimde kullandığımız makineler olsun tamamına yakınını ithal ediyoruz. Ancak bu durumdan da gocunmuyoruz. Çünkü hammadde olarak 1 dolara aldığımız bir malı mamul hale getirip 10 dolara satıyoruz.

-Ürettiklerinizin ne kadarını ihraç ediyorsunuz? Yapılan ihracattan elde edilen gelir ne kadar?

İhracattaki zararımızı yurt içi satışlarımızla telafi ettiğimizden, ihracatımızı çok fazla arttırma şansımız yok. Üretimimizin yaklaşık yüzde yirmisini ihraç ediyoruz. Devletin önümüze koymuş olduğu mevzuat engellerini aşabilirsek hem yurt içi hem de yurt dışı satışlarımızı kesinlikle arttırabiliriz. Bizim önümüzdeki engel global kriz değil, maalesef yıllarca önce oluşturulmuş ve güncellenmemiş mevzuat ve bu mevzuatın mülki amirler tarafından keyfi bir şekilde uygulanması.

Patlayıcı Maddeler Tüzüğü’ndeki havai fişek kullanımına ilişkin bazı maddeler sektörü sıkıntıya sokuyor. Müşterilerimiz olan av bayileri, bu tüzüğe göre 5kg’den fazla havai fişek bulunduramıyor. 5kg havai fişekteki barut miktarı yaklaşık 40 gram ve bu kadarcık havai fişeğin satış fiyatı sadece 60TL. Rakamlar çok komik değil mi? Eğer bu bayinin patlayıcı madde deposu yoksa ki hiçbirinin yok ve olması da çok mümkün değil bu ürünleri 18 yaşına doldurmuş olan en fazla üç kişiye satacak ve gelebilecek diğer müşterilere yeni mal gelinceye kadar lütfen bekleyin diyecek. ( Çünkü 5 kg’lik havai fişek 3 atımlıktır.) Üstelik ülkemizdeki patlayıcı madde deposu sayısı en fazla beş tane ve en küçük deponun kurulabilmesi için 600 dönümlük araziye ihtiyaç var. Aynı av bayisi, tüzüğe göre 20 kg barut ve 80 bin fişek ve tabanca mermisi bulundurulabiliyor. Bunlardaki barut miktarı ise yaklaşık 140 kg. Üstelik bunlar için depo bulundurma şartı da yok. Acilen bu mevzuatın düzeltilmesi gerekiyor. Av bayilerinde bulundurulabilecek havai fişek miktarı arttırılmazsa sektör çok fazla büyüyemez.

-Sektörün en büyük müşterileri kimlerdir?

Ürettiğimiz malları av bayilerine satıyoruz. Bizim sektördeki müşterilerimiz onlar. Ayrıca hazırladığımız gösteriler için büyük firmalardan, belediyelerden, kaymakamlık ve valiliklerden talepler alıyoruz.

-Teknoloji veya finans desteği aldığınız yabancı ortaklarınız var mı?

Çin’de teknoloji desteği aldığımız partnerlerimiz var.

-Firma olarak gösteri organizasyonları yaptığınızı da biliyoruz. Bu organizasyonların maliyetleri nasıldır?

Fiyatlar gösterinin büyüklüne göre değişiyor. Bazen fabrikamızda müşterilerimize tanıtım için yaptığımız gösterilerin bile maliyeti 10-15 bin TL yi bulabiliyor.

-2009 yılında sektörde önemli bir değişiklik bekliyor musunuz?

Mevzuat düzelmezse ve kriz etkilemezse çok fazla bir değişiklik beklemiyorum.

-Sektöre ilişkin gelecek yıllarda nasıl bir gelişme öngörüyorsunuz?

Mevzuat engeli ortadan kalkar ve Geyve, Pamukova veya Karasuda uygun bir arazi bulabilirsek önümüzdeki birkaç yıl içinde yeni yatırımlar yapıp birkaç kat büyümeyi hedefliyoruz.

-Şimdi biraz daha yerel düzeyde sorular sormak istiyorum. Kısa veya orta vadede Geyve’ye yeni yatırımlar yapmayı düşünüyor musunuz?

Geyve’ye yapacağımız yatırım uygun bir arazi bulabilmemize bağlı. Arazi bulursak yeni yatırımlar yapıp işçi sayısını kısa vadede 500’e orta vadede ise 1000’e kadar yükseltmeyi hedefliyoruz.

-Fabrikanızda kaç personel çalışıyor? 

Venüs’te 333 ve pazarlamada 19 olmak üzere toplam 352 personelimiz var.

-İnsan kaynakları konusunda nelere dikkat ediyorsunuz. Çalıştıracağınız elamanlarda hangi özellikleri arıyorsunuz?

Öncelikli tercihimiz sigara içmemesi.

Son dönemde eğitimli olmasına da dikkat etmeye başladık. Genelde meslek lisesi mezunlarını tercih ediyoruz.

18-30 yaş arasındaki işçileri alıyoruz.

El işçiliği isteyen işlerde kadın işçileri biraz daha ağır işlerde erkek işçileri tercih ediyoruz.

Ücret politikanız nedir?

Çalışan işçilerimizin vasıflı veya vasıfsız olmasına göre ücret politikamız değişmektedir. Vasıfsız işçiler askeri ücretle çalıştırılmaktadır. Diğer işçilerimiz ise vasfına ve eğitim durumlarına göre ücretlendirilmektedir. Ayrıca bizim için yıllarca çalışmış emek vermiş işçilerimizin maaşlarıda doğal olarak farklı oluyor.

-Firmanız Geyve de genelde patlamalarla gündeme geliyor. Sektör patlayıcı madde üzerine olduğu için de böyle olması doğal. Dünyada ki benzer firmaları göz önüne aldığınızda iş kazası oranınız nedir?

Kendimizi Çin’deki ve Avrupa’daki iş yerleriyle kıyasladığımızda biz Çin’e göre çok daha güvenliyiz. Avrupa’daki iş yerlerine ise denkiz diyebilirim. Ölümlü iş kazası oranı Çin’de bize göre çok fazla. İş güvenliği ile ilgili çalışmalarımızı ve yatırımlarımızı her geçen gün arttırıyoruz. Ama biz ortamın güvenliğini ne kadar artırırsak arttıralım işçilerimizin de kurallara uymaları gerekiyor. Bana bir şey olmaz mantığı ile hareket edersek her an başımıza bir kaza gelebilir. İşçiler mutlak suretle iş güvenliği neyi gerektiriyorsa unu uygulamak zorundalar. Uymayan işçilerimizi fark ettiğimiz anda uyarıyoruz. Tekrarı halinde ise işine son veriyoruz.

-İş güvenliği konusunda aldığınız tedbirler nelerdir. Yeni ek tedbirler alacak mısınız?

Alabileceğimiz tüm tedbirleri alıyoruz. Yeni işe aldığımız işçilere çalışacağı kısımda 15 gün süreyle iş güvenliği ve oryantasyon eğitimi veriyoruz. Ayrıca aylık iş güvenliği eğitimlerimiz de var.

-Fabrikanızda iş güvenliği danışmanı çalıştırıyor musunuz?

Fabrikamızdaki kısım şeflerimizin tamamı iş güvenliği alanında uzman kişiler. Bu işin eğitimini almış kişiler bu nedenle ayrıca iş güvenliği danışmanı diye bir pozisyon oluşturmadık. Ama bizim fabrikamızda genel iş güvenliği kuralları dışında fabrikamıza veya sektörümüze özel tedbirlerin alınması gerekiyor. Bu tedbirlerde ancak işi bilen deneyimli kişilerce alınabilir. Bu nedenle iş güvenliği uzmanı çalıştırmıyoruz. Kısım şeflerimizin bu konuda yetişmiş olmasına veya kendisini yetiştirmesine dikkat ediyoruz.

-Sizce meydana gelen kazalarda firmanızın payı nedir?

Biz işçilerimizin iş güvenliği konusuna dikkat etmeleri için elimizden geleni yapıyoruz. Buna rağmen kazalar oluyor. Biz bu işte çok fazla bir payımızın olduğunu düşünmüyoruz. Meydana gelen kazaların video kayıtları elimizde mevcut bunları izleseniz bize hak verirsiniz.

-İşletme olarak hangi kalite standartlarında üretim yapıyorsunuz?

İSO 9001:2000 üretimde kalite belgesine sahibiz. Ayrıca TSN 14035 havai fişek standardına ve BAM (Alman standardı)standartlarına uygun üretim yapıyoruz.

-Çalışanlarınıza yönelik sosyal faaliyetleriniz var mı?

En büyük eksikliklerimizden biri de bu. Bu sene çeşitli etkinlikler planlamıştık ama şu ana kadar gerçekleştiremedik.

-Geyve'deki yerel yetkililerden ve siyasetçilerden beklentileriniz nelerdir?

Belediyemizden beklentimiz yolumuzu yapması. Siyasetçilerden ise mevzuat engelini aşmada bize yardımcı olmalarını istiyoruz.

-Son olarak söylemek istediğiniz bir şey var mı?

Devlet büyüklerimizden ve yüksek mevkilerdeki bürokratlarımızdan beklentilerimiz sektörümüze destek verilmesi ve patlayıcı maddeler tüzüğünün beklentilerimize uygun olarak yeniden güncellenmesi.

Ayrıca düğünlerde ve özel günlerde havai fişek atmak isteyen kişilerin önüne bu tüzükte bile olmayan bir sürü bürokratik engel koyuluyor `Düğün yapıyorsun silah atılmasın diye iyi niyetle 50 TL`lik havai fişek almışsınız, onları atıp insanların içindeki silah atma eğilimini azaltmak ve onları mutlu etmek istiyorsunuz ama maalesef havai fişekleri atamıyorsunuz.’Peki ama neden?

Çünkü 50 TL`lik havai fişeği atmak için ateşleyici eleman bulmanız ve valiliğe müracaat etmeniz gerekiyor. Valilik de emniyetle yazışıyor, emniyet müdürlüğü de ilgili karakolla yazışıyor. Yani havai fişek kullanmak için birçok bürokratik işlemin yapılması gerekiyor. Bu durum ve bürokratlarımızın zorlaştırıcı tutumları havai fişek perakende sektörünü olumsuz etkiliyor.

Bu nedenle havai fişek kullanımını sınırlandıran yönetmeliklerin AB şartlarına göre yeniden gözden geçirilmesini ve bürokratlarımızın kafalarına göre tutum geliştirmemelerini istiyoruz. Oysaki üzerinde yazan talimatlara uyulduğu takdirde havai fişeğin hiçbir sakıncası olmaz` ayrıca piyasada toplam 1500 tane sertifikalı ateşleyici eleman var. Bunlar hangi gösteriye yetişsin? Düğünlerde silah atılmasını istemiyorsak havai fişek gösterilerini kolaylaştıracaksınız.

-Güzel bir sohbetti bizi kırmadınız zamanınızı ayırdınız ve ağırladınız size çok teşekkür ediyor her şeyin gönlünüzce olmasını diliyoruz.

Bende yeni çıkaracağınız Geyve Haber gazetesinin yayın hayatında başarılı ve uzun soluklu olmasını dilerken, Geyve deki bu büyük eksikliğin giderilmesi için gösterdiğiniz çabalardan dolayı sizleri tebrik ediyorum.

SON

_{RÖPORTAJ: İrfan KARAÇAYIR}